روانشناسی ورزشی

روانشناسی ورزشی چیست؟

مطالعه جنبه های روانی عملکرد ورزشکاران و کاربرد اصول روانشناسی در حوزه ورزش، یا به عبارت دیگر مطالعه ویژگی های رفتاری ورزشکاران به روانشناسی ورزشی اشاره دارد.

آسیب شناسی روانی ناکامی تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی 2006 آلمان

تیم ملی فوتبال ایران علیرغم برخورداری از توان بالقوه و پتانسیل بالای تکنیکی و خلاقیت در برخی بازیکنانش، در نمایش قدرت واقعی خود در جام جهانی هجدهم ناکام ماند. بنابراظهار نظر کارشناسان اشکالات اصلی تیم ما در چهار عامل خلاصه می شد.

1. ضعف سرمربی در هدایت تیم 2. عدم برگزاری بازی های تدارکاتی با تیم های بزرگ و تراز اول دنیا 3. آسیب دیدگی های بازیکنان 4. نداشتن آمادگی جسمانی کافی

قصد ما پرداختن به مشکلات و ضعف های جسمانی تیم نیست، بلکه هدف طرح مسائلی در حوزه روانشناسی ورزشی است. در همین راستا مطالب زیر قابل طرح می باشند.

اضطراب و استرس

در چهره‌ ی برخی بازیکنان اضطراب ونگرانی موج می زد و کاملاٌ مشخص بود که مقهور اسم و آوازه ی حریف شده اند. حتی برخی بازیکنان با سابقه هم به محض اینکه در یکی دو صحنۀ بازی در مقابل هنرنمایی بازیکن حریف درمی ماندند، احساس حقارت نموده و اسیر اضطراب می شدند و همین مسأله باعث  اختلال در ارائۀ بازی معمولی آنها می شد. در لحظات حساسی از بازی شاهد بودیم که بازیکنان لژیونر ما نیز چنان شتاب زده وبا هول و هراس به توپ ضربه می زدند که گویی یک بازیکن آماتور این ضربه را زده است. سرمربی و مربی تیم می توانند نقش بسیار مؤثری را در برطرف نمودن این اضطراب داشته باشند.   

اقدامات قابل توجه برای مقابله با این معضل به شرح زیر می باشند:

شناسایی بازیکنانی که به طور نسبی، بیشتر دُچار اضطراب می شوند.

سبب شناسی اضطراب بازیکنان.

میدان دادن به بازیکنان کم تجربه از طریق شرکت دادن آنها در مسابقات دوستانه و تدارکاتی به منظور خوگیری بازیکنان با شرایط  پراسترس و گوناگون مسابقه.

آموزش مهارت های ذهنی و روانی برای غلبه بر اضطراب.

تقویت توانمندی های ویژۀ بازیکنان.

بهره برداری از آموزه های دینی در جهت کسب آرامش و رهایی از اضطراب.

شناسایی بازیکنان سرشناس تیم که از حیث شخصیتی دارای ویژگی های ممتاز رفتاری و شخصیتی بوده و قدرت حمایت روانی از سایر بازیکنان را دارند.

هیجان زدایی(حفظ هوشیاری): جلوگیری از غرق شدن بازیکنان در احساسات و هیجانات مثبت ومنفی. هیجان های منفی باعث بوجود آمدن و تشدید اضطراب می شود و هیجان های مثبت موجب ایجاد فراموشی و غفلت بازیکنان از شِگردها و طرفندهای حریف شده و ضریب اشتباهات را بالا می برد.

آمادگی ذهنی و روانی(ظرفیت و سطح تحمل پیروزی و شکست مقطعی)

با وجود ارائۀ بازی بسیار قابل قبول در نیمه ی اول بازی با مکزیک، به محض دریافت گل دوم در نیمۀ دوم بازیکنان ما دست وپای خود را گم کرده و با عجله و احساسی و به دور از هوشیاری و واقع بینی در صدد جبران گل خورده برآمدند، به همین خاطر بلافاصله اسیر ضدحملۀ حریف شده و گل سوم را هم دریافت کردند. در جائیکه می بایستی پس از دریافت گل، چاشنی تفکر را در بازی تزریق می کردند و نقطۀ ضعف را که حریف از آن بهره برده برطرف نمود و به دور از احساسات و با طراحی نقشه های تاکتیکی کارآمد برای جبران گل خورده اقدام  می نمودند. چنانچه بازیکنان از آمادگی روانی برخوردار باشند، وقوع هرگونه حادثه در بازی (اعم از دریافت گل، آسیب دیدگی در اثر خطای حریف، دریافت کارت ازداور و غیره ) برایشان طبیعی و قابل پیش بینی بوده ولذا دچار اضطراب نمی شوند. بهره مندی از آمادگی روحی روانی در هنگام غلبه بر حریف نیز لازم است، چرا که ممکن است بازیکنان پس از زدن یک و یا حتی دو گل به حریف چنان غرق شادی شده و سرمست پیروزی گردند که کنترل بازی را از دست بدهند. خلاصه انکه بازیکنان باید از چنان پختگی روانی برخوردار باشند که، همانطور که دریافت گل را یک فاجعه قلمداد نمی کنند، زدن گل به حریف را هم به منزله پیروزی قطعی به حساب نیاورده و ماموریت خود را خاتمه یافته ندانند و تا دقیقه نود هوشیارانه و با تمام توان به بازی ادامه بدهند.

اعتماد به نفس(برخورداری از روحیه امید و حرکت و پویایی)

اگر بازیکن دارای احساس توانایی و قدرت آفرینندگی بوده و معتقد باشد که عنصری تاثیرگذار در تیم است، پس از در یافت گل به دور از هرگونه دستپاچگی تسلط خود را بر نظام عصبی خود حفظ نموده و همچنان با امیدواری به بازی ادامه می دهد. چنین بازیکنی ضمن تلاش در جهت پوشش دادن به نقاط ضعف تیم می کوشد تا با بهره گیری از توانایی ذهنی و بدنی اش تیم را نجات دهد.(هادی ساعی نمونه ی بارز و برجسته ای ازاعتماد به نفس است)

در رابطه با اعتماد به نفس موارد زیر را می توان برشمرد:

کشف وشناسایی استعداد ها و فراهم کردن زمینه ی شکوفایی آنها.

تنظیم میزان انتظار از بازیکنان مطابق با سطح قابلیت وتوانایی آنها.

برشماری و مطرح کردن توانمندی های پنهان و بروز نیافته ی بازیکنان.

ارزش دادن به توانایی ها و مهارت های بازیکنان.

دادن بازخورد به موقع و مناسب از عملکرد مطلوب بازیکنان به آنها.

افزایش قدرت تجزیه و تحلیل روند مسابقه در جریان بازی توسط بازیکنان.

افزایش قدرت بازی خوانی و برآورد توانایی و پیش بینی طرح نقشه های حریف.

بازیکنان با نفوذ

در مواقع بحرانی از جمله وقتی که یک یا چند گل از حریف عقب هستیم و یا در هنگام مواجهه با حریفی نامدار، می توان از وجود بازیکنان سرشناس و با شخصیت ممتاز در جهت روحیه دادن، ترغیب، برانگیختن و خلاصه حمایت روانی از سایر بازیکنانی که به نوعی نیازمند حمایت هستند، استفاده کرد. بازیکنانی مثل احمدرضا عابدزاده، خداداد عزیزی و علی دایی ( در دوران اوج بازی )، وحیدشمسایی را می توان مصادیقی برای این موضوع دانست. در این دوره از بازی ها تیم ایران هیچ برنامه ای برای این موضوع نداشت و فاقد چنین بازیکنی بود، علی دایی هم با توجه به اینکه پا به سن گذاشته است دیگر همانند گذشته توانایی هنرنمایی در امر گل زنی را نداشت و به همین دلیل آن جذبه سابق خود را نداشت.

ارجاع اجتماعی(ُSocial Referencing):

انسان ها بصورت فعالانه از یک فرد قابل اعتماد اطلاعات هیجانی می طلبند. ارجاع اجتماعی وسیله قدرتمندی را برای یادگیری در اختیار قرار می دهد. کودکان با دریافت پیام های هیجانی از والدین از موقعیت های زیانبخش اجتناب می کنند بدون اینکه اصلاً عواقب ناگوار آن را تجربه کرده باشند. ارجاع اجتماعی به ما این امکان را می دهد تا ارزیابی های خودمان را از رویدادها با ارزیابی های دیگران مقایسه کنیم. هیشه مراجعی هستند که فرد هیجانات خودش را با هیجانات آنها انطباق داده یا مقایسه می کند، این مسأله را ارجاع اجتماعی می گویند. والدین باید آهنگ رفتار خود را طوری تنظیم نمایند که کودک احساس از توان اُفتادن و ضعف نکند. در یک تیم ورزشی هم از بازیکنان بانفوذ مثل کاپیتان تیم انتظار می رود نقش یک مرجع اجتماعی را برای اعضای تیم بازی کنند.  

حضور روان شناس در کنار کادر هدایت تیم

بدون شک آموزش مهارت های یاد شده و پرورش بازیکنانی با ویژگی ها و قابلیت های ذکر شده، حضور یک روان شناس را در کنار کادر هدایت تیم می طلبد. روان شناس می تواند در مواقع حساس و بحرانی از تک تک اعضای تیم، (از مربیان گرفته تا بازیکنان) حمایت نموده و از تحلیل رفتن انرژی و قوای روانی آنها جلوگیری نماید، ضمن آنکه می تواند انرژی روانی آنها را در جهت صحیح و لازم هدایت کند. به عبارتی در مواقع برپایی اردوهای طولانی که اعضای تیم به دور از خانواده شان به سر می برند، روانشناس می تواند سنگ صبور آنها باشد.

علاوه بر آن امروزه از وجود روان شناس به صورت برپایی سخنرانی و برگزاری جلسات پرسش و پاسخ بهره برداری می شود.

برخورداری از انگیزه پیروزی

به نظر می رسید که تیم ایران به خصوص کادر هدایت تیم هیچ انگیزه ای برای پیروزی نداشتند، چرا که پس از پایان نیمه اول در هر دو بازی با مکزیک و پرتغال و کسب نتیجه مساوی، شکل بازی در نیمه دوم  نشان می داد که ظاهراً هدف حفظ  تیجه  مساوی است و تلاشی برای رسیدن به دروازه حریف دیده نمی شد.